1. EIGENLIJK EEN WONDER - VOOR EEN NIEUWE GOLF KINDERLITERATUUR (19 OKTOBER 2017 - NOTES FROM #1)
A
Als kind speel je dat je in een winkel werkt, je imiteert de volwassene. Wanneer ik nu als student in de supermarkt werk, voelt het opnieuw alsof ik winkeltje speel. Boots ik nog steeds na? Boots ik de vijfjarige Manon na? We bootsen elkaar allebei na in een andere tijd. Hoe verschillend is de verbeelding van volwassenen en kinderen?
Volgens neuro-wetenschappers en psychologen fungeren de eerste vijf jaren in het leven van een kind als de belangrijkste jaren. Tijdens die eerste periode zijn kinderen enorm kwetsbaar en afhankelijk, we zijn een van de weinige diersoorten die het niet zonder langdurige zorg van de ouders kan redden. Onze hersenen zijn pas volgroeid op volwassen leeftijd. Ouders moeten dus een verbond aan gaan voor een lange tijd en zijn verantwoordelijk voor het welzijn van het kind.
Het is belangrijk om het kind de contingentie van het bestaan te leren kennen. Alles had altijd anders kunnen zijn. Je beseft: ik bent mogelijk. Wij zijn mogelijk. Maar we moeten binnen die contingentie durven kiezen. En we kunnen enkel kiezen als we kennis hebben over de verschillende mogelijkheden. Daar kan literatuur ons bij helpen. Hier ga ik verder in de tekst op in.
Dus geen gebrek aan keuzes, wel gebrek aan besef over de keuzes. Het moeilijke is het kiezen. Wat niet impliceert dat een keuze maken definitief is. Niet vasthouden aan een bepaalde structuur. Het moet een keuze zijn waar je in wilt leven. Geen keuzes maken beperkt je kennis en dus ook je verbeelding.
Een voorbeeld: Rick and Morty is een sciencefiction animatieserie voor volwassenen, gemaakt door Justin Roiland en Dan Harmon. Deze serie reikt een heel andere verbeelding aan. We ontdekken verschillende interstellaire dimensies, leren over de oneindigheid van kennis en wetenschap, de nietigheid van de mens binnen dit geheel, enzovoort. Deze oneindigheid bezit een soort kracht. Oneindige verbeelding door kennis. De serie is gemaakt voor volwassenen, maar zou het niet fantastisch zijn als er een variant was voor kinderen, die op gelijkaardige manier kennis door verbeelding aanreikt?
B
Het meest noodzakelijke in het leven is dialoog. Het voeren van dialoog helpt je vooruit in je mentale ontwikkeling. Enkel door met mensen te praten en door je eigen waarheid te delen kom je volgens mij tot het vinden van mogelijke antwoorden in je leven, ook al bestaat er nooit een eenduidig antwoord. Maar die dialogen vervliegen. Een goed gesprek raak je kwijt en juist daar kan de theaterteksten en zijn uitvoering een antwoord op geven.
De bekendste literaturen zijn niet zo maar de bekendste. Het zijn de vastgehouden dialogen waar de meeste kracht uit spreekt. Een mogelijk universele kracht om te spreken over alles en iedereen. (Eigenlijk is dit een wonder.)
Kennis vergaren in de vorm van literatuur; literatuur leert je denken met andere gedachten. Leert je meedenken en meevoelen met de ander. David Grossman schrijft in zijn boek De ander vanbinnen uit kennen, de ziel van het schrijven dat relaties tussen mensen nooit volledig de mens kunnen blootgeven. Er zal altijd een deel zijn dat voor de ander verborgen blijft. Deze verborgen kant kan de schrijver wel in zijn personages verbeelden. Hierdoor heeft literatuur de mogelijkheid om je meer te leren over de ander. Literatuur opent een andere wereld. Je komt in aanraking met andere dimensies. Je bent ergens anders iemand anders.
Indien men akkoord gaat met het feit dat kinderen in hun eerste levensjaren de bouwstenen leggen voor hun verdere leven, dat daar ook de basis wordt gelegd van hun persoonlijkheid, dan kunnen we er toch van uit gaan dat kinderliteratuur razend belangrijk is. En dat volwassenen zich hier niet bewust van zijn. Het is meer dan logisch dat kinderliteratuur de basis is om later de weg te openen naar schrijvers zoals Homerus, Cervantes, Shakespeare, Goethe, Schiller, Pirandello, Cees Nooteboom, Ilja Leonard Pfeijffer, Maartje Wortel, Sylvia Plath, Sarah Kane, enzovoort. Kinderboeken, kindervoorstellingen, musea, films en ook schoolboeken moeten veel serieuzer genomen worden in hun belang om kinderen al van jongs af aan de mogelijkheid te geven breeddenkende burgers te worden.
C
Ik geloof heel sterk in de kracht van kinderboeken en kindervoorstellingen. Het onderzoek naar hoe je je leven wilt leiden begint daar. Verhalen kunnen hun verbeelding verbreden en hun de kracht van taal laten ontdekken. Zeker, want taal is de basis. De basis om verbindingen te leggen, de basis om verder te gaan met die verbindingen en om dat geheel van verbindingen te begrijpen. De grens tussen filosofie, poëzie en kinderverhalen; die grens vind ik interessant en wil ik opzoeken. Die grens zou vager moeten worden en in dat gebied kunnen we dan verhalen vertellen die groter zijn dan het dagdagelijkse, die metaforische, mythische werelden scheppen en zo andere werelden en mensbeelden kunnen weergeven. Verhalen die de tijd doorstaan en zo een universele kracht vergaren. Maar kan je überhaupt spreken van iets universeels, bestaan er verhalen die ons op spiritueel niveau verbinden? Misschien wel, misschien niet (misschien weten kinderen het wel).
Het zoeken naar deze grens tussen poëzie en kinderliteratuur heeft volgens mij te maken met het zoeken naar eenvoud. Een eenvoud die op het eerste gezicht makkelijk te lezen lijkt, maar die eigenlijk een diepte raakt waar je rationeel misschien niet bij kan komen. Het is de taak van de schrijvers, theatermakers en acteurs om handvaten aan te reiken waardoor we die diepte kunnen lezen. Die diepte zouden we ook filosofie kunnen noemen. Maar wie reikt dan die kinderen die kunstenaars aan?
D
Daarom is het belang van kinderboeken zo groot. Ik voel me aangesproken wanneer Bart Moeyaert over het vertrek van kinderboekenschrijvers uit uitgeverij Querido op Radio 1 het volgende vertelt (26 september 17 uit ‘De wereld van morgen’): “Er is iets aan de hand in kinderboekenland. Dit jaar wordt in Vlaanderen geen Boekenleeuw uitgereikt. De organisatie van de Woutertje Pieterse Prijs, een van de belangrijkste kinderboekenprijzen in Nederland, vindt geen nieuwe sponsor. Uitgeverijen kiezen voor het grote geld. Alles moet renderen." Inderdaad, nagel op de kop hier. Kinderboeken die vooral moeten renderen, staan voor mij haaks op de mogelijkheid om in totale vrijheid de grens op te zoeken tussen fictie, poëzie en filosofie in kinderboeken. Omdat er in dat model geen belang meer wordt gegeven aan diepgang, maar alles vooral toegankelijk en conflictloos moet zijn. Kinderen krijgen volgens mij geen tijd meer om complexere zaken te onderzoeken. Kinderen worden onderschat en verdienen meer dan commercieel hapbare verhalen.
E Ik geloof niet niet dat volwassenen hun vrije geest die ze als kind hadden zouden kwijtraken, zoals vaak wordt gezegd. Als dat zou gebeuren, dan ligt dat aan de basis, aan de opvoeding. Als we de verbeelding bij kinderen al vroeg zouden openbreken, door hen met kunst en literatuur in aanraking te brengen, zal dat effect hebben bij het opgroeien. Neem nu een politicus. Deze denkt enkel binnen de structuren die hij kent. Ook al denkt hij of zij dat hij ‘revolutionair’ is, eigenlijk gebeurt dat denken altijd binnen een bepaalde structuur. Deze structuur domineert een bepaalde politiek. Buiten de bestaande structuur denken, vergt verantwoordelijkheid en een oneindig krachtige verbeelding. Misschien moeten we stoppen met kunst maken voor kinderen. Altijd doelen op volwassenen. En toch kinderen uitnodigen. Ze uitdagen. Ze hoger inschatten. Wie weet verrichten we wonderen. (Kijk naar ‘Rick and Morty’.)
2. verbreding van verbeelding - over het tonen van hoe men de dingen weglaat in plaats van het tonen van het weggelatene (20 december 2017)
(n.a.v. afgelopen dramaproject met Thomas Bellinck) Hoe kan je een nieuwe verbeelding over een maatschappelijk topic binnen brengen?
Door de constructie te tonen? En niet het construct? In deze tekst zal ik het hebben over de termen construct en de constructie. Het construct is wat je op het eerste zicht waarneemt, de vorm. De constructie is alles errond en er doorheen, de organisatie, het gehele apparaat rond een construct. Een constructie is hoe men dingen weglaat en een construct het weggelatene. In deze tekst merk ik op dat door een constructie te tonen over een bepaald maatschappelijk topic je meer verbeelding creëert dan louter het construct, het topic an sich. Wij onderzochten in het dramaproject met Thomas Bellinck, The look of the living dead, de constructie rond migratiebeleidsvormen en migratiebeelden.
De structuur van een constructie tonen, bijvoorbeeld van het het migratiebeleid, geeft ook een structuur van denken weer. Door dit zichtbaar te maken prikkel je een nieuwe of andere verbeelding. Een verbeelding die een verbreding heeft gekregen. Die verbreding van de verbeelding bekom je door een bredere horizontalere blik te werpen op een construct. Het kan een nieuwe of andere verbeelding binnenbrengen over hoe een waarheid is geconstrueerd. Dit kan ontstaan door een bepaalde manier van werken, een beetje zoals de manier hoe een documentaire omgaat met het construeren van de werkelijkheid. De constructie waar ik over sprak zie ik als een soort organisatie van een mogelijke waarheid, een constellatie van hoe je de werkelijkheid kan zien. Het is belangrijk dat je de grens van je verbeelding blijft opzoeken en aanpassen. Zodat je gedachtestructuren tot kantelingen kunnen blijven komen. Om zo onze verbeelding juist te kunnen benutten. Benutten als iets wezenlijks in de maatschappij. Andere vormen van verbeelding kunnen generen is noodzakelijk hiervoor. Even over de materie die we onderzochten in The look of the living dead; daarin onderzochten we het kader waarin er over migratiebeelden en het beleid dat gevoerd wordt rond migratie, wordt gedacht. We probeerden een mogelijke constellatie te tonen hiervan. En zo de grens van je verbeelding hierover te verlengen/verleggen. De grens van je verbeelding kan verlegd worden door mogelijke constructies te laten zien. Hoe kan het er uitzien buiten het kader, achter de schermen…? Dit kan dan een breder perspectief bieden op hoe wij waarheid construeren. Het maakt ook elke constructie relatief. Een bewustzijn hierover zorgt voor een breder en helderder beeld over de manier waarop we waarheid construeren.
Fictie kan dus de werkelijkheid beïnvloeden?
Volgens mij wel. Door een fictieve benadering van de non-fictie, maar ook door de omgekeerde beweging te maken, kom je tot een verbeeldingswereld die poëzie brengt in je vertelling. Hierdoor verkrijg je verschillende kaders. Pas door de constellatie te tonen kan je komen tot andere kaders die je er tegenover kan zetten. Dit creëert een wereld die een denkruimte kan zijn. Een wereld waarin er niet gesproken wordt van een waarheid maar eerder een beeld van waarheden naast elkaar.